Schatten uit ons museum – 69 – speculaasplanken

Speculaas en taaitaai waren in de 17e eeuw voor het koekenbakkersgilde al een goed handelsartikel als er bij gelegenheid van huiselijke feesten zoals b.v. het Sint Nicolaasfeest lekkernijen op tafel moesten komen. Die koeklekkernijen werden in allerlei vormen door middel van koekplanken gebakken.

Zo is op het schilderij ‘Sint Nicolaasfeest’ van Jan Steen een meisje te zien met een pop van speculaas of taaitaai in haar armen. We moeten ons de speculaas- en taaitaailekkernijen uit die tijd niet te klein voorstellen. Bij het Sint Nicolaasfeest werden soms door koekbakkers bijna levensgrote poppen gebakken. In het bakkersmuseum in Den Haag bevindt zich nog een koekplank, waarin de uitgesneden figuur een lengte heeft van één meter en de dikte van de pop is dan navenant.

In onze verzameling hebben we ook enkele speculaas- of koekplanken. Enkele hiervan zijn afkomstig van de bakkerij van Christ van den Hout die in de vijftiger en zestiger jaren zijn bakkerij nog had op de splitsing van Dorpsstraat en Nieuwe Rielseweg. Hij stond bekend tot in Tilburg toe voor zijn heerlijke speculaas. Vooral in de dertiger jaren was het op zaterdagmiddag een komen en gaan van Tilburgers, die op de speculaas afkwamen.

De planken kunnen enkelzijdig of dubbelzijdig gesneden zijn. Zo hebben we enkele tweezijdige planken waarop de symbolen van het huwelijk, de geboorte en de huiselijkheid uitgesneden zijn. Je treft daar de volgende symbolen op aan: de trouwkoets, het gemeentehuis, de kerk, het huwelijksbootje, de wieg, de kraamvisitekorf, de theepot en de schenkkan.

De vrouwen die op kraamvisite kwamen waren uitgerust met een hengselkorf die aan de gebogen arm werd gedragen (mee de krommen èrm) en waarin de goede gaven opgeslagen waren.

Op een van de koekplanken staan op de bovenzijde de initialen: J.V.D.W. en het jaartal 1837.

Uit de symbolen en het jaartal kan men afleiden, dat in de eerste helft van de 19e eeuw ‘speculaas’ nog geen alledaagse traktatie was. Alleen bij huiselijke feesten zoals huwelijk, geboorte, doop en St. Nicolaas kwam er speculaas aan te pas.

Ook is er nog een scharnierende vorm voor het gieten van suikerbeestjes, een traktatie die zelfs echter in de decembertijd echt gezocht moet worden.

Wilt U deze planken zien dan kunt U nog terecht op de derde zondag van september en de eerste en derde zondag van oktober want daarna treedt de winterrust in. Tijd voor ons om alles weer eens goed te bekijken en te zien of we veranderingen kunnen of moeten aanbrengen. Rondleidingen zijn echter op afspraak altijd nog mogelijk. Doet U dat via conservator@heemkundekring-goirle.nl.

Bedankt en tot ziens namens het heem: Gerrit van Heeswijk.